راهکارهای نجات دریاچه ارومیه

ماموریت های احیای دریاچه؛ از توقف ساخت سد تا تغییر الگوی کشت
مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه ارتفاع آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۷۴ که بیشترین حجم را داشته، سالانه به صورت متوسط۴۰ سانتی متر کاهش یافته و در سال ۱۳۹۲ به کمترین حد رسید، گفت: با روی کار آمدن دولت یازدهم و تشکیل ستاد احیا در ۲۶ محور، برنامه های احیا تعریف و ماموریت هر یک از دستگاه ها مشخص شد.

هاشمی با اشاره به اینکه توقف طرح های توسعه آب از جمله ماموریت های محوله در راستای نجات دریاچه بود، گفت: بر این اساس احداث سدهای در حال ساخت و مطالعه همچون سد لیلان چای و قره ناز در شهرستان ملکان متوقف شد.

هاشمی اظهارکرد: احداث سد شهید مدنی تبریز نیز به دلیل اینکه اجرای سازه آن به اتمام رسیده بود با پیشنهاد استان و موافقت هیات وزیران متوقف شد.

وی اجرای لایروبی رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه را از جمله طرح های اجرا شده به منظور نجات دریاچه در چهار سال اخیر عنوان کرد و گفت: ۱۳۰ کیلومتر از رودخانه های استان در سال ۱۳۹۳ لایروبی شد.

هاشمی با اشاره به اثرات لایروبی رودخانه ها گفت: در سال های ۹۳ تا ۹۵ به ترتیب ۸۰، ۱۶۱ و ۱۷۰ میلیون متر مکعب وارد دریاچه شد.

وی با یادآوری اینکه افزیش ورودی به دریاچه با وجود کاهش بارندگی ها اتفاق افتاده است، گفت: در سال ۹۵ کاهش ۳۲ درصدی بارندگی در حوضه دریاچه اتفاق افتاد.

وی با اشاره به اینکه انتقال پساب در کنار انتقال آب از سایر حوزه ها یکی دیگر از ماموریت های محوله است، گفت: ۱۰ کیلومتر اول طرح انتقال پساب تبریز در حال اجراست و با تکمیل مرحله دوم تصفیه خانه تبریز امکان انتقال ۱۰۰ میلیون مترمکعب پساب به دریاچه ارومیه ممکن می شود.

هاشمی با اعلام اینکه سال گذشته ۲۶ درصد از کل اعتبار دریاچه ارومیه تخصیص یافت افزود: از ۲ هزار و ۳۳۰ میلیارد ریال اعتبار بخش آب ۸۰۰ میلیارد ریال معادل ۳۴ درصد تخصیص یافت.

کریم مهری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز به نقش بخش کشاورزی در تعادل بخشی آب های زیرزمینی و تالاب ها اشاره کرد و گفت: این طرح با همکاری سازمان های جهاد کشاورزی، ادارات کل محیط زیست و شرکت های آب منطقه ای در استان های آذربایجان شرقی و غربی اجرا می شود و ۲۳ شرکت فنی و مهندسی در کنار ۱۰ هزار کشاورز منطقه در اجرای آن مشارکت دارند.

معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی هم با اشاره به هدف گذاری کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در حوضه دریاچه ارومیه، گفت: اصلاح حقابه و جلوگیری از اضافه برداشت در کنار توسعه آبیاری نوین، تغییر و اصلاح الگوی کشت از راهکارهای اساسی در راستای تحقق این هدف است.

ایوب ایرانی فام، از کشت ۲۵۰ هکتار زعفران و ۴۵۰ هکتار پسته در اراضی حوضه دریاچه ارومیه به عنوان کشت جایگزین محصولات با مصرف آب بالا همچون سبزی و صیفی، پیاز و هندوانه خبرداد و گفت: در صورت ثابت نگهداشتن قیمت محصولات کشاورزی در سال های مختلف، برنامه تغییر الگوی کشت با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود.

ایرانی فام با اشاره به اینکه کشت کلزا به عنوان یکی از دانه های روغنی با مصرف آب کم از چند سال گذشته در اراضی حوضه دریاچه ارومیه شروع شده است، خاطرنشان کرد: توسعه کشت این محصول رویکرد دولت در بخش کشاورزی است.

وی با اشاره به اینکه توسعه کشت گلخانه ای یکی دیگر از ماموریت های بخش کشاورزی برای احیای دریاچه ارومیه است، گفت: از سال ۱۳۹۳ تا زمان حاضر ۵۰ هکتار فضای گلخانه ای در استان ایجاد شده و وسعت واحدهای گلخانه ای از ۸۰ به ۱۳۰ هکتار رسیده است.

وی با اعلام اینکه تا پایان برنامه ششم توسعه ایجاد ۵۰۰ هکتار فضای گلخانه ای در استان هدف گذاری شده است، گفت: گلخانه های ملکان و عجب شیر در مرحله واگذاری است.

ایرانی فام با اشاره به مزایای تولید گلخانه ای همچون مصون بودن از تنش های محیطی، افزایش بهره وری و اشتغال زایی مناسب، اظهار کرد: یکی از راه های اساسی پایداری تولید کشت گلخانه ای است.

وی در عین حال افزایش تولیدات گلخانه ای را نیازمند تامین بازار و برنامه ریزی برای صادرات دانست و گفت: با تولید تقاضا محور و تکمیل زنجیره تولید، ارزش افزوده بخش هم ارتقا خواهد یافت.

ایرانی فام با اشاره به اینکه ۵۰ هزار هکتار از ۲۵۰ هزار هکتار اراضی مستعد اجرای سامانه های نوین آبیاری در استان تا زمان حاضر به این سامانه ها مجهز شده اند، گفت: در حدود ۱۰ هزار هکتار در سه سال گذشته اتفاق افتاده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی هم با اشاره به اینکه ماموریت اصلی منابع طبیعی در مورد دریاچه ارومیه مقابله با ریزگردهاست ، گفت: برای تقویت پوشش گیاهی منطقه یک میلیون اصله بوته قره داغ و هالک نمو کاشته می شود.

داور نامدار با اشاره به اینکه ریزگردها در مناطق عاری از پوشش گیاهی بوجود می آیند، گفت: این بوته های بومی شور پسند و مقاوم به بی آبی هستند.

وی با بیان اینکه تولید بوته هالک نمو برای نخستین بار در کشور در آذربایجان شرقی به صورت نهالستان شروع شده است، گفت: این گیاه تا سه سال اول سالانه ۲ تا ۳ بار آب دهی نیاز دارد و پس از قوی شدن ریشه دیگر نیازی به آبیاری ندارد.

نامدار با اشاره به اینکه در حاشیه دریاچه ارومیه ۳۵۰ هزار هکتار مرتع تحت تعلیف احشام دامداران عشایر و روستائیان منطقه وجود دارد، گفت: در سه سال گذشته با اجرای طرح مدیریت چرا، فشار دام بر مراتع کاهش یافته است.

نامدار اعلام کرد: ۳۷ کیلومتر مانع نواری در منطقه عجب شیر و بناب در حال اجراست.

نامدار از ایجاد ۳ ایستگاه پایش فرسایش خاک در حوضه دریاچه ارومیه به منظور بررسی اثربخشی اقدامات انجام شده خبرداد و گفت: درصدد استفاده از پساب شهری تصفیه شده آذرشهر برای آبیاری بوته کاری ها هستیم.

وی با اشاره به اینکه ۱۵۰ هزار هکتار از اراضی حاشیه دریاچه ارومیه مستعد فرسایش بادی است، گفت: عملیات مقابله با فرسایش در بخشی که امکان احیا وجود دارد، اجرا می شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه هر دستگاه در حد اختیارات و با استفاده از منابع داخلی در کنار منابع تخصیص یافته ستاد احیا در جهت نجات دریاچه تلاش می کند، تعادل مصرف با توجه به ورودی آب حوضه را ضروری دانست و گفت: عمده چالش ما نبود هماهنگی بین استانی است و تغییر و اصلاح الگوی کشت باید در کل حوضه دریاچه اتفاق بیفتد.

**چالش مقاومت در برابر تغییر الگوی کشت
مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی با اشاره به کسری یک میلیارد مترمکعبی حجم سفره های زیرزمینی استان، اظهار کرد: برنامه تعادل بخشی برای ۲۰ سال آینده تدوین شده است و قرار بود در سال های اجرای برنامه ششم توسعه کاهش اتفاق نیفتد و سپس شاهد افزایش تدریجی سفره ها باشیم.

هاشمی بر ایفای نقش آحاد جامعه در برنامه احیا، به ویژه جوامع محلی ساکن در حوضه دریاچه تاکید کرد و گفت: کاهش کشت و تغییر الگوی کشت ضروری است در حالیکه در برخی مناطق شاهد کشت محصولات آب بر همچون چغندر هستیم.

وی با اشاره به اینکه هنوز عده ای از توسعه کشت در حوضه دریاچه ارومیه صحبت می کنند، گفت: توسعه باید منطبق با داشته ها باشد و گرنه پایدار نخواهد بود.

هاشمی با اشاره به اینکه کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی به عنوان یکی از ماموریت های تدوین شده ستاد احیا، کاهش یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعبی آب را به همراه خواهد داشت، بر ضرورت اصلاح پروانه های بهره برداری تاکید کرد.

وی قوانین موجود را در زمینه تخلفات مصرف آب بازدارنده نداست و گفت: به کسانی که قبلا به صورت غیرمجاز چاه حفر کرده اند، مجوز بهره برداری داده می شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز از توسعه افقی کشاورزی به عنوان یک چالش در زمینه تحقق برنامه های احیای دریاچه نام برد و با بیان اینکه ما هم با توسعه افقی کشاورزی مخالفیم، گفت: ایجاد معیشت های جایگزین برای جوامع محلی نیازمند همراهی دستگاه های دیگر است.

مهری در عین حال گفت: حفظ تولید و حتی افزایش آن از طریق توسعه عمودی و بالا بردن بهره وری در واحد سطح مطابق با فناوری های روز ممکن است.

مهری با اشاره به اینکه توسعه آبیاری نوین از اولویت های بخش کشاورزی نه تنها در حوضه دریاچه ارومیه بلکه در تمامی حوضه های آبخیز است، اظهار کرد: مشکل اصلی در اجرای سامانه های نوین آبیاری تجمیع نبودن اراضی به ویژه اراضی باغی است.

مدیرکل منابع طبیعی استان نیز با اشاره به اینکه شن های روان در حاشیه دریاچه ارومیه تهدید جدی برای بوته کاری ها و کشاورزی منطقه محسوب می شود، گفت: برای مقابله با شن های روان از سرشاخه های خشک به صورت نواری به عنوان بادشکن غیرزنده استفاده می کنیم.

نامدار تخصیص نیافتن به موقع اعتبارهای مصوب را مشکل اصلی اجرای طرح های منابع طبیعی در اجرای ماموریت های محوله در زمینه دریاچه ارومیه عنوان و خاطرنشان کرد: طرح های منابع طبیعی متکی به زمان و شرایط آب و هوایی بوده و در صورت اختصاص نیافتن به موقع منابع مالی با مشکل مواجه می شویم.

وی با اشاره به اینکه ماهیت فعالیت های منابع طبیعی مستمر است و در گذشته اعتبارات به صورت ۵ ساله مصوب می شد، درخواست کرد محل تامین اعتبار طرح های ستاد احیای دریاچه ارومیه از ماده های ۱۰ و ۱۲ مدیریت بحران به بودجه عمومی کشور تغییر یابد.

وی بر ضرورت اولویت قراردادن آذربایجان شرقی در اختصاص اعتبارهای دریاچه تاکید و خاطرنشان کرد: بیشترین اثرات ریزگردهای دریاچه متوجه این استان است.

قاسمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز تخصیص نیافتن اعتبارات احیای دریاچه را از مشکلات اجرای طرح های تدوین شده دانست و گفت: طرح های مطالعاتی اجرا شده همچون اصلاح میان گذر دریاچه باید هر چه زودتر عملیاتی شوند وگرنه نوشدارو پس از مرگ سهراب خواهد بود.

** راهکارهای احیای دریاچه چیست؟
مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی در پاسخ به این سووال که چرا افزایش ورودی آب در بهبود وضعیت دریاچه نمود ندارد، گفت: این موضوع به این خاطر است که سالانه ۳ میلیارد مترمکعب آب دریاچه بخار می شود و برای اینکه وضعیت دریاچه بهتر شود باید بیش از این میزان تبخیر، آب وارد دریاچه شود.

هاشمی، انتظار احیای دریاچه در مدت کوتاه را نابجا دانست و گفت: یکی از راهکارهای اساسی در این ارتباط، منطقی کردن مصرف آّب است و میزان مصرف در بخش های مختلف باید بر اساس وضعیت کنونی تنظیم شود.

وی با اشاره به اینکه تغییر سبک زندگی زمان بر است، گفت: برنامه تعریف شده ۱۴۰۲ برای رسدن به تراز اکولوژیک دریاچه شاید محقق نشود و نیازمند زمان بیشتری هستیم.

وی دیگر فعالیت های شرکت آب منطقه ای در زمینه احیای دریاچه ارومیه را کنترل برداشت ها عنوان کرد و گفت: گشت های کنترل افزایش یافته و از ۱۲ گشت در سال ۱۳۹۲ به ۳۸۰ گشت در زمان حاضر رسیده است.

هاشمی نصب کنتورهای هوشمند را از دیگر کارهای انجام شده عنوان کرد و با اشاره به اینکه در ۷۰ درصد چاه های استان امکان اضافه برداشت وجود ندارد، گفت: اولویت نصب کنتور برای چاه هایی است که امکان اضافه برداشت وجود دارد.

مدیرعامل آب منطقه آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه از سال ۱۳۹۳ تعداد ۲ هزار و ۵۳۸ حلقه چاه غیرمجاز در استان مسلوب شده است، خاطرنشان کرد: برای پرکردن چاه های غیرمجاز حکم قضایی نیاز است و دستگاه قضایی همکاری شایسته ای در این زمینه داشته است.

وی اعلام کرد: با کنترل اضافه برداشت ها و پرکردن چاه ها از برداشت۷۷ میلیون مترمکعب آب جلوگیری شده است.

هاشمی از بهبود وضعیت منابع زیرزمینی استان خبر داد و گفت: در حالیکه در گذشته سالانه به طور میانگین با کاهش ۵۰ میلیون متر مکعبی منابع زیر زمینی مواجه بودیم، در اثر اقدامان انجام شده در مورد چاه ها در سال ۱۳۹۴ میزان کاهش این منابع به صفر رسید و سال گذشته ۴۰ میلیون متر مکعب به حجم سفره ها اضافه شد.

هاشمی بر ضرورت تقویت اقتصاد جوامع محلی به منظور کاهش فشار به منابع آبی تاکید کرد و گفت: زنجیره ارزش تولیدات کشاورزی باید تکمیل و درآمد بهره برداران بیشتر شود.

مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی به نقش رسانه ها در جریان آگاهی سازی جامعه اشاره کرد و گفت: تا زمانی که حساسیت های موجود به پیامدهای آسیب زای خشکی دریاچه به آگاهی تبدیل نشود نمی توان انتظار عمل کردن به مسئولیت ها را داشت.

رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی هم بر مشارکت جوامع محلی تاکید و خاطرنشان کرد: طرح احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع زیستی با هماهنگی سازمان های مختلف و همکاری کشور ژاپن از سال ۱۳۹۳ اجرا می شود.

مهری با اشاره به هماهنگی مناسب در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی، گفت: این طرح از تجربه های موفق همکاری بین بخشی در ۲ استان شمالغرب کشور است.

مهری با بیان اینکه استفاده بهینه از منابع آب و خاک وابسته به اعتبار نیست، زبان مشترک بین مسوولان و جوامع محلی را ضرورت موفقیت در اجرای برنامه های احیای دریاچه دانست.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی همراهی اهالی منطقه در اجرای طرح های مقابله با فرسایش و ریزگردها را قابل توجه دانست و خاطرنشان کرد: ۱۵ هزار هکتار از اراضی مرتع منطقه در قرق مطلق است و اجازه چرای دام داده نمی شود.

نامدار با اشاره به اینکه در مقابل، علوفه مورد نیاز دامداری های منطقه تامین می شود، گفت: در سال گذشته ۳۵۰تن بذرجو علوفه ای تهیه و بین دامداران توزیع شده است.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی نیز ارائه آموزش های لازم به جوامع محلی و آگاه سازی را از اولویت های برنامه نجات دریاچه عنوان کرد و گفت: اصلاح الگوی کشت مقطعی جوابگو نبوده و طرح قرق هم باید تداوم یابد.

قاسمی با اشاره به اینکه مدیریت نظام مند منابع حیاتی مبتنی بر توان مردمی است، گفت: افزایش سطح آگاهی و بینش زیست محیطی آحاد جامعه در راستای مسوولیت پذیری بیشتر ضروری است .

به هر حال وضعیت دریاچه ارومیه نه تنها شرایط زیستی شمالغرب کشور را تهدید می کند، بلکه طوفان‌های گرد و غبار ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه می تواند تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری را تحت تاثیر قرار دهد و آنچه مسلم تا زمانی که کنار بنشینیم و انتظار داشته باشیم دست نامرئی دولت همه مشکلات را حل کند احیای دریاچه ارومیه در حد آرزو خواهد ماند.

طرح های نجات دریاچه ارومیه با روی کار آمدن دولت یازدهم در دستور کار دولت قرار گرفت و هدف گذاری آتی رسیدن سطح آب دریاچه به تراز اکولوژیک خود در سال ۱۴۰۲ است.

تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه یک هزار و ۲۷۴ متر و ۱۰ سانتیمتر است.

متن پیش رو در ایرنا منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

نظرات شما عزیزان: